non margaritarum essentiis, et similibus nugis: sed ut pro certo habeant, prolongationem vitæ esse rem operosam, et quæ ex compluribus remediis, atque eorum inter se connexione idonea, constet. Neque enim quisquam ita stupidus esse debet, ut credat, quod nunquam factum est adhuc, id fieri jam posse, nisi per modos etiam nunquam tentatos.

pleraque vacillationis et inconstantiæ plena, et quæ ex tempore excogitentur, et in mentem illis veniant, absque certo aliquo aut præviso curationis tramite. Debuerant autem etiam ab initio, post morbum bene perspectum et cognitum, seriem curandi ordinatam meditari, neque ab ea, absque gravi causa, discedere. Atque sciant pro certo medici, posse (exempli gratia) tria fortasse aut quatuor medicamenta ad morbum Quarto monemus, ut homines rite animadvertant aliquem gravem curandum recte præscribi, quæ et distinguant, circa ea, quæ ad vitam sanam, et ea, debito ordine et debito intervallo sumpta curationem quæ ad vitam longam, conferre possunt. Sunt enim præstent: quorum singula, si per se tantum sume- nonnulla, quæ ad spirituum alacritatem, et functionum rentur, aut si ordo inverteretur, aut intervallum | robur, et morbos arcendos, prosunt; quæ tamen non servaretur, fuerint prorsus nocitura. Neque de summa vitæ detrahunt, et atrophiam senilem tamen id volumus, ut omnis scrupulosa et supersti- absque morbis accelerant: sunt et alia, quæ ad tiosa curandi ratio in pretio sit tanquam optima (non prolongationem vitæ, et atrophiam senilem longius magis, quam omnis via arcta, via sit ad cœlum) summovendam juvant: sed tamen non usurpantur verum ut æque recta sit via, ac arcta et difficilis. absque periculo valetudinis; adeo ut qui iis utentur Hanc autem partem, quam filum medicinale vocabi- ad prolongationem vitæ, debeant simul incommodis mus, desiderari ponimus. Atque hæc illa sunt, quæ occurrere, quæ alioquin ex eorum usu supervenire in doctrina medicina de curatione morborum desi- possint. Atque monita hactenus dedimus. deramus nisi quod restet unicum, quod pluris est, quam illa omnia. Desideratur nimirum philosophia naturalis vera et activa, cui medicinæ scientia inædificetur. Cæterum illa non est hujusce tractatus.

Tertiam partem medicinæ, posuimus illam de prolongatione vitæ, quæ nova est, et desideratur; estque omnium nobilissima. Si enim tale aliquid inveniri possit, non versabitur tantum medicina in curationum sordibus; nec medici ipsi propter necessitatem solummodo honorabuntur, sed utique propter donum mortalibus, ex terrenis, quasi maximum, cujus poterint esse, secundum Deum, dispensatores et administri. Licet enim mundus homini Christiano, ad terram promissionis contendenti, tanquam eremus sit; tamen in eremo ipsa proficiscentibus, calceos et vestes (corpus scilicet nostrum, quod animæ loco tegminis est) minus atteri, gratiæ divinæ munus quoddam æstimandum. Hac de re, quia est ex optimis, eamque inter desiderata posuimus, ex more nostro, et monita dabimus, et indicia, et præcepta.

Primo monemus, ex scriptoribus, circa hoc argumentum, neminem esse, qui aliquid magni, ne dicamus aliquid sani, repererit. Aristoteles certe commentarium de hoc edidit perpusillum, in quo nonnihil inest acuti: quod ipse omnia esse vult, ut solet. At recentiores tam oscitanter, et superstitiose de hoc scripserunt, ut argumentum ipsum, ob eorum vanitatem, tanquam vanum et vecors haberi cœperit.

Secundo monemus, ipsas intentiones, quæ huc spectant, medicorum, res nihili esse, et cogitationes hominum a re potius abducere, quam versus eam dirigere. Sermocinantur enim, mortem in destitutione calidi et humidi consistere: deberi itaque calorem naturalem confortari, humorem autem radicalem foveri perinde ac si hæc res jusculis, aut lactucis et malvis, aut amydo, aut jujubis, aut rursus aromatibus, aut vino generoso, aut etiam spiritu vini, et oleis chemicis, confici possit. Quæ omnia obsunt potius, quam prosunt.

Tertio monemus, ut homines nugari desinant, nec tam faciles sint, ut credant, grande illud opus, quale est naturæ cursum remorari et retrovertere, posse haustu aliquo matutino, aut usu alicujus pretiosæ medicinæ, ad exitum perduci: non auro potabili,

Quod ad indicia attinet; tale hujus rei (quam animo metimur) plasma est. Conservantur res et durant duobus modis: aut in identitate sua; aut per reparationem. In identitate sua, ut musca aut formica in succino; flos, aut pomum, aut lignum, in conservatoriis nivalibus; cadaver inter balsama. Per reparationem, ut in flamma, et in mechanicis. Operanti ad prolongationem vitæ, utroque genere utendum est (disjuncta minus possunt) corpusque humanum conservandum, quemadmodum inanimata conservantur : ac rursus quemadmodum flamma conservatur; ac denique quadamtenus ut mechanica conservantur. Tres igitur sunt ad prolongandam vitam intentiones: retardatio consumptionis; probitas reparationis; et renovatio ejus, quod cœpit veterascere. Consumptio fit a duabus deprædationibus deprædatione spiritus innati; et deprædatione aëris ambientis. Prohibitio utriusque duplex: aut si agentia illa fant minus prædatoria, aut si patientia (succi scilicet corporis) reddantur minus deprædabilia. Spiritus fit minus prædatorius, si aut substantia densetur, ut in usu opiatorum et nitratorum, et in contristationibus: aut quantitate minuatur, ut in diætis Pythagoricis et monasticis: aut motu leniatur, ut in otio et tranquillitate. Aër ambiens fit minus prædatorius, si aut minus incalescat a radiis solis, ut in regionibus frigidioribus, in speluncis, in montibus, et in columnis anachoretarum : aut summoveatur a corpore; ut in cute densa, et in plumis avium, et in usu olei et unguentorum absque aromatibus. Succi corporis redduntur minus deprædabiles, si aut duri facti sint, aut roscidi sive oleosi. Duri, ut in victu aspero; vita in frigido; exercitationibus robustis; balneis quibusdam mineralibus. Roscidi, ut in usu dulcium, et abstinentia a salsis et acidis, et maxime omnium in tali mistione potus, quæ sit partium valde tenuium et subtilium, absque tamen omni acrimonia aut acedine. Reparatio fit per alimenta alimentatio autem promovetur quatuor modis per concoctionem viscerum ad extrusionem alimenti, ut in confortantibus viscera principalia : per excitationem partium exteriorum ad attractionem alimenti, ut in exercitationibus et fricationibus debitis, atque unctionibus quibusdam et balneis appro

priatis per præparationem alimenti ipsius, ut facilius se insinuet, et digestiones ipsas quadamtenus anticipet, ut in variis et artificiosis modis cibi condiendi, potus miscendi, panis fermentandi, et horum trium virtutes in unum redigendi: per confortationem ipsius ultimi actus assimilationis, ut in somno tempestivo, et applicationibus quibusdam exteriori- | bus. Renovatio ejus, quod cœpit veterascere, fit duobus modis: vel per intenerationem habitus corporis ipsius, ut in usu malacissationum ex balneis, emplastris, et unctionibus: quæ talia sint ut imprimant, non extrahant: vel per expurgationem succi veteris, et substitutionem succi novi, ut in tempestivis et repetitis purgationibus, sanguinis missionibus, et diætis attenuantibus, quæ florem corporis restituunt. Atque de indiciis hactenus.

Præcepta, quanquam ex ipsis indiciis plurima possint deduci; tria tamen veluti præcipua subjungere visum est. Præcipimus primo, ut prolongatio vitæ expectetur potius a diætis statis, quam a regimine aliquo victus familiari; aut etiam a medicamentorum particularium excellentia. Etenim, quæ tanta virtute pollent, ut naturam retrovertere valeant; fortiora plerunque sunt, et potentiora ad alterandum, quam ut simul in aliqua medicina componi, multo minus in victu familiari interspergi possint. Superest itaque ut seriatim et regulariter, et ad tempora certa, et vicibus certis recurrentia, adhibeantur.

Secundo præcipimus, ut prolongatio vitæ expectetur potius ab operatione in spiritus, et a malacissatione partium, quam a modis alimentandi. Etenim, cum corpus humanum, ejusque fabrica (missis externis) a tribus patiatur; spiritibus scilicet, partibus, et alimentis; via prolongationis vitæ per alimentandi modos longa est; atque per multas ambages et circuitus: at viæ per operationes super spiritus, et super partes, multo breviores sunt, et quibus citius ad finem desideratum pervenitur; eo quod spiritus subito patiantur, et a vaporibus, et ab affectibus, quæ miris modis in eos possunt: partes item, per balnea, aut unguenta, aut emplastra, quæ subitas etiam impressiones faciunt.

Tertio præcipimus, quod malacissatio partium per exterius, fieri debet, per consubstantialia, imprimentia, et occludentia. Consubstantialia enim benevolo partium amplexu libenter excipiuntur, et proprie malacissant. Imprimentia autem et virtutem malacissantium, tanquam vehicula, facilius et altius deducunt, atque ipsa partes nonnihil expandunt. Occludentia autem, virtutem utrorumque retinent, et paulisper figunt, et perspirationem, quæ est res malacissationi opposita (quia humidum emittit) cohibent. Itaque per hæc tria (sed potius ordine disposita et succedentia, quam commixta) res absolvitur. Interim in hac parte monemus; non eam esse intentionem malacissationis, ut nutriat partes per exterius; sed tantum ut eas reddat magis idoneas ad nutriendum. Quicquid enim magis aridum est, minus est activum ad assimilandum. Atque de prolongatione vitæ, quæ est pars tertia medicinæ noviter ascripta, hæc dicta sint.

Veniamus ad cosmeticam, quæ certe partes habet civiles, partes rursus effœminatas. Corporis enim munditia, et decor honestus, recte existimatur pro

manare a modestia quadam morum, et a reverentia; imprimis erga Deum, cujus creaturæ sumus; tum erga societatem, in qua degimus; tum etiam erga nosmet ipsos, quos non minus, imo magis, quam alios, revereri debemus. Verum adulterina illa decoratio, quæ fucos et pigmenta adhibet, digna certe est illis defectibus, qui eam semper comitantur; cum non sit, aut ad fallendum satis ingeniosa, aut ad utendum satis commoda, aut ad salubritatem satis tuta et innocua. Miramur autem, pravam hanc consuetudinem fucandi, leges censorias, tam ecclesiasticas quam civiles (quæ alias in luxuriam circa vestes, aut cultus capillorum effœminatos, admodum fuerint severæ) ita diu fugisse. Legimus certe de Jezabele, quod pigmentis faciem obliverit; verum de Esthera et Juditha nil tale perhibetur.

Pergamus ad athleticam: eam sensu intelligimus paulo largiori, quam accipi consuevit. Huc enim referimus quicquid versatur circa conciliandam qualemcunque (quam corpus humanum suscipit) habilitatem; sive sit agilitatis sive tolerantiæ. Quarum agilitas duas habet partes, robur et velocitatem : ac tolerantia itidem duas, vel indigentiarum naturalium patientiam, vel in cruciatibus fortitudinem. Quorum omnium videmus sæpenumero exempla insignia, in practica funambulorum, in duro victu hominum quorundam barbarorum, in stupendis viribus maniacorum, et in constantia nonnullorum inter exquisita tormenta. Imo si aliqua alia reperiatur facultas, qua in priorem partitionem non cadit (qualis in urinatoribus sæpe conspicitur, qui mirifice anhelitum cohibere possunt) ad hanc ipsam artem aggregari volumus. Atque quod talia fieri quandoque possint, manifestissimum est: at philosophia et inquisitio causarum circa eadem fere neglecta jacet; hanc arbitramur ob causam, quod hominibus persuasum sit hujusmodi magisteria naturæ solummodo vel ex peculiari certorum hominum indole (quæ sub disciplinam non cadit) vel a diutina, ab annis usque puerilibus, consuetudine (quæ potius imperari, quam doceri solet) obtinere. Quod etsi verum prorsus non sit, tamen defectus hujusmodi rerum quid attinet notare? Certamina enim Olympica jam diu cessarunt: tum etiam in ejusmodi rebus mediocritas sufficit ad usum : excellentia autem mercenaria cuidam ostentationi fere inservit.

Eæ

Postremo accedimus ad artes voluptarias. secundum sensus ipsos dispertitæ sunt: oculos oblectat præcipue pictoria, cum aliis artibus innumeris, quæ ad magnificentiam spectant, circa ædificia, hortos, vestes, vasa, calices, gemmas, et similia. Aures demulcet musica, quæ tanta vocum, spiritus, cordarum, varietate et apparatu instructa est. Olim etiam hydraulica pro coryphæis quibusdam artis ejus habita sunt, quæ nunc prope obsoleverunt. Atque artes, quæ ad visum aut auditum spectant, præ aliis præcipue liberales habitæ sunt: sensus hi duo magis casti: scientiæ magis eruditæ, quippe qui etiam mathematicam, veluti ancillam, in familiis suis habeant: etiam altera ad memoriam et demonstrationes, altera ad mores et affectus animi nonnihil respicit. Reliquorum sensuum oblectationes, atque artes circa ipsos, minus in honore sunt, veluti luxuriæ, quam magnificentiæ, propiores: unguenta, odoramenta, deliciæ et cupediæ mensarum, maxime autem inci

tamenta libidinis, rectius censore, quam doctore, | in brutis, e limo terræ; neque enim dictum est, indigent. Optime sane a quibusdam annotatum est, nascentibus et crescentibus rebuspublicis artes militares florere; in statu et culmine positis liberales; at ad declinationem et decasum vergentibus voluptarias. Hæc vero ætas nostra, vereor ne, tanquam in decasu felicitatis, in artes voluptarias inclinet. Quare ista missa faciamus. Cum artibus voluptariis joculares copulo. Deceptiones siquidem sensuum inter delectationes sensuum reponendæ sunt.

Jam vero transcursis doctrinis illis circa corpus humanum (medicina, cosmetica, athletica, voluptaria) illud obiter monemus; cum in corpore humano tot res in considerationem veniant, partes, humores, functiones, facultates, accidentia: cumque (si nobis integrum esset) constitui oportuisset corpus unicum doctrinæ de corpore humano, quæ ista omnia complecteretur (simile illi doctrinæ de anima, de qua mox dicemus) tamen, ne artes nimis multiplicentur, neve veteres artium limites (plusquam necesse fuerit) transponantur, doctrinam de partibus corporis humani, de functionibus, de humoribus, de respiratione, de somno, de generatione, de foetu et gestatione in utero, de augmentis, de pubertate, de canitie, de impinguatione, et similibus, in corpus medicinæ recipimus; licet ad officia illa tria non proprie pertineant; sed quia corpus ipsum hominis sit per omnia medicinæ subjectum. Motum autem voluntarium, et sensum, ad doctrinam de anima rejicimus; siquidem animæ partes in his duobus sunt potiores. Atque sic doctrinam, quæ circa corpus hominis versatur, quod animæ pro tabernaculo duntaxat est, claudimus.

CAPUT TERTIUM.

Partitio philosophiæ humanæ circa animam in doctrinam de spiraculo; et doctrinam de anima sensibili sive producta. Partitio secunda ejusdem philosophie in doctrinam de substantia et facultatibus animæ, et doctrinam de usu et objectis facultatum. Appendices duæ doctrinæ de facultatibus animæ: doctrina de divinatione naturalis, et doctrina de fascinatione. Distributio facultatum animæ sensibilis in motum et sensum.

"Formavit corpus hominis de limo terræ," sed "Formavit hominem;" integrum scilicet hominem, excepto illo spiraculo. Quamobrem partem primam doctrinæ generalis circa animam humanam, doctrinam de spiraculo appellabimus; secundam vero, doctrinam de anima sensibili sive producta. Neque tamen, cum hactenus philosophiam solam tractemus (quippe sacram theologiam in fine operis collocavimus) partitionem istam a theologia mutuaremus, nisi etiam cum principiis philosophiæ conveniret. Plurimæ enim et maximæ sunt animæ humanæ præcellentiæ supra animas brutorum, etiam philosophantibus secundum sensum manifestæ. Ubicunque autem tot et tantarum invenitur excellentiarum symbolum, ibi merito semper constitui debet differentia specifica. Itaque nobis non nimium placet confusa illa et promiscua philosophorum de animæ functionibus tractatio; ac si anima humana gradu potius, quam specie, discriminata esset ab anima brutorum: non aliter, quam sol inter astra, aut aurum inter metalla.

Subjungenda est etiam partitio alia doctrinæ generalis circa animam humanam, antequam de speciebus fusius loquamur. Etenim, quæ de speciebus postea dicemus, utramque partitionem, tum illam, quam jam modo posuimus, tum istam, quam nunc proponemus, simul tractabunt. Secunda igitur partitio sit, in doctrinam de substantia et facultatibus animæ, et doctrinam de usu et objectis facultatum. Præmissis itaque his partitionibus geminis, ad species accedamus. Doctrina de spiraculo, eademque de substantia animæ rationalis, complectitur inquisitiones illas de natura ejus; utrum nativa sit illa, an adventitia; separabilis, an inseparabilis ; mortalis, an immortalis; quatenus legibus materiæ alligata, quatenus minime; et similia. Quæ vero hujus sunt generis, licet etiam in philosophia, et diligentiorem et altiorem inquisitionem subire possint, quam adhuc habetur; utcunque tamen in fine, religioni determinanda et definienda rectius transmitti censemus: aliter enim, erroribus haud paucis, et sensus illusionibus omnino exponentur. Etenim, cum substantia animæ, in creatione sua, non fuerit extracta aut deducta ex massa cœli et terræ, sed immediate inspirata a Deo; cumque leges cœli et terræ sint propria subjecta philosophia; quomodo VENIAMUS ad doctrinam de anima humana; e possit cognitio de substantia animæ rationalis ex cajus thesauris omnes cæteræ doctrinæ depromptæ philosophia peti et haberi? Quinimo ab eadem insunt. Ejus duæ sunt partes; altera tractat de ani-spiratione divina hauriatur, a qua substantia animæ ma rationali, quæ divina est; altera de irrationali, primo emanavit. quæ communis est cum brutis. Notavimus autem panlo superius (ubi de formis loquebamur) differentes illas duas animarum emanationes, quæ in prima utriusque creatione se dant conspiciendas; nimirum, quod altera ortum habuerit a spiraculo Dei, altera e matricibus elementorum. Nam de animæ rationalis generatione primitiva, ita ait Scriptura: "Formavit hominem de limo terræ, et spiravit in faciem ejus spiraculum vitæ." At generatio animæ irrationalis, sive brutorum, facta est per verba illa, "Producat aqua, Producat terra." Hæc autem anima (qualis est in homine) animæ rationali organum tantum est, atque originem habet et ipsa quoque, quemadmodum

Doctrina vero de anima sensibili, sive producta, etiam quatenus ad substantiam ejus, vere inquiritur : at ea inquisitio nobis quasi desiderari videtur. Quid enim ad doctrinam de substantia animæ faciunt, actus ultimus, et forma corporis, et hujusmodi nuga logica? Anima siquidem sensibilis sive brutorum, plane substantia corporea censenda est, a calore attenuata, et facta invisibilis; aura (inquam) ex natura flammea et aërea conflata, aëris mollitie ad impressionem recipiendam, ignis vigore ad actionem vibrandam dotata; partim ex oleosis, partim ex aqueis nutrita; corpore obducta, atque in animalibus perfectis in capite præcipue locata; in ner

vis percurrens, et sanguine spirituoso arteriarum | abstinentiis, atque illis rebus, quæ animam a munerefecta et reparata; quemadmodum Bernardinus ribus corporis exercendis maxime sevocant, ut sua Telesius et discipulus ejus Augustinus Donius, ali- natura absque impeditionibus exteriorum gaudere qua ex parte, non omnino inutiliter, asseruerunt. possit. Divinatio vero per influxum hoc altero supItaque de hac doctrina diligentior fiat inquisitio: eo positionis fundamento nititur; quod anima, veluti magis, quod hæc res non bene intellecta, opiniones speculum, illuminationem quandam secundariam a superstitiosas, et plane contaminatas, et dignitatem præscientia Dei et spirituum excipiat: cui etiam animæ humanæ pessime conculcantes, de metempsy- idem, qui priori, status et regimen corporis confert. chosi et lustrationibus animarum per periodos anEadem enim animæ sevocatio efficit, ut et sua natura norum, denique de nimis propinqua animæ humanæ impensius utatur, et divinorum influxuum sit magis erga animas brutorum per omnia cognatione, pepe- susceptiva: nisi quod in divinationibus per influxum rit. Est autem hæc anima in brutis anima princi- anima fervore quodam, atque tanquam numinis præpalis, cujus corpus brutorum organum; in homine sentis impatientia (quæ apud priscos sacri furoris autem, organum tantum et ipsa animæ rationalis; nomine vocabatur) corripiatur: in divinatione autem et spiritus potius appellatione, quam animæ, indigi- nativa, quieti potius et vacationi propior sit. tari possit. Atque de substantia animæ hactenus.

Facultates autem animæ notissimæ sunt; intellectus, ratio, phantasia, memoria, appetitus, voluntas; denique universæ illæ, circa quas versantur scientiæ logicæ et ethicæ: sed in doctrina de anima, origines ipsarum tractari debent, idque physice, prout animæ innatæ sint, et adhæreant: usus tan-miracula patranti fidei tantum non exæquarint. Alii tum ipsarum, et objecta, illis alteris artibus deputantur. Atque in hac parte nihil egregii (ut nobis videtur) adhuc repertum est; quanquam desiderari eam haud sane dixerimus. Habet etiam pars ista de facultatibus animæ appendices duas ; quæ et ipsæ, quemadmodum tractantur, potius fumos nobis exhibuerunt, quam flammam aliquam lucidam veritatis: altera harum est doctrina de divinatione naturali; altera de fascinatione.

Supersunt doctrinæ duæ, quæ ad facultates animæ | contemplationi forte animum adjecerunt, longius, inferioris, sive sensibilis, præcipue spectant, utpote quam par est, provecti sunt, et sensum corporibus quæ cum organis corporeis maxime communicant. omnibus tribuerunt; ut piaculum fere sit ramum Altera de motu voluntario: altera de sensu et sensi- arboris avellere, ne forte instar Polydori ingemiscat. bili. In priori harum, etiam alias satis jejune in- At debuerant illi differentiam perceptionis et sensus, quisita, unica pars fere integra deest. Etenim de non tantum in comparatione sensibilium ad insensiofficio et fabrica commoda nervorum et musculorum, bilia, secundum corpus integrum, explorare (veluti et aliorum, quæ ad hunc motum requiruntur; quæ- plantarum et animalium) verum etiam in corpore que pars corporis quiescat, dum alia moveatur; tum ipso sensibili animadvertere, quid in causa sit, cur quod hujusce motus rector, et quasi auriga sit ima- tot actiones expediantur, absque omni tamen sensu? ginatio; adeo ut dimissa imagine, ad quam motus Cur alimenta digerantur, egerantur; humores et sucfertur, statim intercipiatur et sistatur motus ipse ci, sursum, deorsum, ferantur; cor et pulsus vibrent; (ut cum deambulamus, si alia subeat cogitatio acris viscera, sua quæque opificia, sicut officina, produet defixa, continuo consistimus) et aliæ nonnullæ cant; et tamen hæc omnia, et complura alia, absque subtilitates non male in observationem et inquisi- sensu fiant ? Verum homines non satis acute, quationem jam pridem venerunt. Quomodo vero com- lis sit actio sensus, viderunt, atque quod genus corpressiones, et dilatationes, et agitationes spiritus (qui poris, quæ mora, quæ conduplicatio impressionis proculdubio motus fons est) corpoream et crassam ad hoc requirantur, ut dolor vel voluptas sequatur ? partium molem flectat, excitet, aut pellat, adhuc Denique differentiam inter perceptionem simplicem diligenter inquisitum et tractatum non est. Neque et sensum, nullo modo nosse videntur; nec quatemirum, cum anima ipsa sensibilis hactenus potius nus fieri possit perceptio absque sensu. Neque pro entelechia et functione quadam habita sit, quam enim hæc verborum tantum controversia est, sed de pro substantia. At quando jam innotuerit, ipsam re magni prorsus momenti. De hac igitur doctrina esse substantiam corpoream et materiatam, necesse (ut imprimis utili, et ad plurima spectante) melius est etiam, ut quibus nixibus aura tam pusilla et inquiratur: quandoquidem etiam circa hanc rem intenera, corpora tam crassa et dura in motu ponere scitia tantum apud nonnullos ex antiquis philosophis possit, inquiratur. De hac parte igitur, cum desi- potuerit, ut omnibus sine discrimine corporibus anideretur, fiat inquisitio. mam infundi putaverint: neque enim videbant, quomodo motus cum discretione fieri potuerit absque sensu; aut sensus adesse absque anima.

At de sensu et sensibili longe uberior et diligentior adhibita est inquisitio, tam in tractatibus circa ea generalibus, quam in artibus specialibus, utpote per- De forma lucis quod debita non facta fuerit inquispectiva, musica; quam vere nihil ad institutum: sitio (præsertim cum in perspectiva strenue elaboraquandoquidem illa tanquam desiderata ponere non runt homines) stupenda quædam negligentia censeri liceat. Sunt tamen duæ partes nobiles et insignes, quas possit. Etenim, nec in perspectiva, nec alias, aliin hac doctrina desiderari statuimus; altera de dif- quid de luce, quod valeat, inquisitum est. Radiaferentia perceptionis et sensus; altera de forma lucis. tiones ejus tractantur, origines minime. Sed colloAtque differentiam inter perceptionem et sensum, catio demum perspectivæ inter mathematica, hunc bene enucleatam, debuerant philosophi tractatibus ipsum defectum et alios similes peperit; quia a suis de sensu et sensibili præmittere, ut rem maxime physicis præmature discessum est. Tractatio autem fundamentalem. Videmus enim, quasi omnibus cor- de luce, et causis ejus, in physicis rursus superstitiosa poribus naturalibus inesse vim manifestam perci- fere est, tanquam de re inter divina et naturalia mepiendi etiam electionem quandam amica amplec- dia; adeo ut quidam ex Platonicis eam materia ipsa tendi, inimica et aliena fugiendi. Neque nos de antiquiorem introduxerint. Cum enim spatium esset subtilioribus perceptionibus tantum loquimur, veluti difflatum, id primum lumine, postea vero corpore cum magnes ferrum allicit; flamma ad naphtham impletum fuisse, vanissimo commento asseruerunt: assilit; bulla bullæ approximata coit; radiatio ab ob- quando tamen Scripturæ sacræ, massam cœli et terjecto albo dissilit; corpus animalis utilia assimilat, ræ, tenebrosam, ante lucem creatam, diserte posuinutilia excernit; spongiæ pars (etiam super aquam erint. Quæ vero physice et secundum sensum de elevata) aquam attrahit, aërem expellit; et hujusmodi. ea tractantur, ea statim ad radiationes descendunt, Etenim quid attinet talia enumerare? Nullum siqui- ut parum physicæ inquisitionis circa hanc rem extet. dem corpus ad aliud admotum illud immutat, aut ab Debuerant autem homines contemplationes suas illo immutatur, nisi operationem præcedat perceptio submittere paulisper, et quid sit corporibus omnibus reciproca. Percipit corpus meatus, quibus se in- lucidis commune inquirere, tanquam de forma lusinuat: percipit impetum alterius corporis, cui cedit: cis. Etenim quam immensa est corporis differentia percipit amotionem alterius corporis, a quo detine- (si ex dignitate considerentur) inter solem et lignum batur, cum se recipit : percipit divulsionem sui con- putridum, aut squamas etiam piscium putridas? Intinui, cui ad tempus resistit: ubique denique est quirere etiam debuerant, quid tandem in causa sit, perceptio. Aër vero calidum et frigidum tam acute cur aliqua ignescant, et lucem ex se jaciant calepercipit, ut ejus perceptio sit longe subtilior, quam facta, alia minime? Ferrum, metalla, lapides, vitactus humani; qui tamen pro calidi et frigidi nor- trum, ligna, oleum, sevum, ab igne, vel flammam ma habetur. Duplex igitur deprehenditur circa vibrant, vel saltem rubescunt: at aqua, aër, acerrimo hane doctrinam hominum culpa: alia, quod eam in- et tanquam furenti calore fervefacta, nihil tamen tactam et intractatam (cum tamen sit res nobilis- | lucis adipiscuntur, nec splendent. Quod si quis hoc sima) plerunque reliquerunt: alia, quod qui huic eo fieri putet, quod proprium sit ignis lucere, aqua