cipes huic rei perpetuo invigilent, ne quis ex vicinis in tantum excrescat (vel novis territorii augmentis, vel commercium ad se trahendo, vel propius accedendo, et similibus) quo majorem nanciscatur lædendi potestatem, quam antea habuerat. Sane, durante triumviratu illo regum (Henrico octavo Anglo, Francisco primo Gallo, et Carolo quinto Hispano) ea viguit inter ipsos diligentia, ut nemo trium vel palmam terræ acquirere potuisset, quin reliqui duo statim rem ad æquilibrium deducerent; neque pacem fœnore redimere sustinerent. Idemque præstabat fœdus illud (cui Guicciardinus securitatem Italiæ attribuit) ictum inter Ferdinandum regem Neapolitanum; Lorenzium de Medices, et Ludovicum Sforzam, principes, alterum Florentiæ, alterum Mediolani. Neque recipienda est opinio quorundam ex scholasticis: Bellum juste suscipi non posse, nisi ob injuriam, aut provocationem præcedentem. Siquidem justus metus imminentis periculi, etsi violentia aliqua non præcesserit, proculdubio belli causa est competens et legitima.

Quantum ad uxores; exstant exempla ejus generis. crudelia et atrocia. Livia, infamis ob veneficium Augusti. Roxolana, uxor Solymanni, perniciem intulit Mustapha celeberrimo illi principi; atque alias successionem et domum mariti sui perturbavit. Edwardi secundi regis Angliæ uxor operam præbuit præcipuam in mariti sui de regno deturbatione, et nece. Hoc genus periculi maxime timendum, cum reginæ liberos ex priore marito susceperunt, aut in adulterio degunt.

Quantum ad liberos; ab iis etiam ortæ trgœdiæ plurimæ. Atque generaliter, suspiciones areptæ a patribus in filios suos infaustæ exstiterunt. Mustaphæ (quem antea nominavimus) cædes stirpi Solymanni adeo fatalis fuit, ut successio sultanorum, usque in hodiernum diem, pro suspecto habeatur, velut sanguinis ementiti, quia Selymus secundus putabatur supposititius. Cædes etiam Crispi, principis summæ spei, inflicta per patrem suum Constantinum Magnum, similiter ejus familiæ fatalis fuit; siquidem tam Constantinus, quam Coustans, filii ejus, violenta morte perierunt; et Constantius, qui ex filiis ejussuperstes fuit, decessit sane ex morbo, sed non nisicum Julianus contra eum arma

cepisset. Cædes similiter Demetrii, Philippi secundi Macedonis filii, vertit se in patrem, qui mortuus est ex mærore et pœnitentia. Complura sunt ejusmodi exempla: verum pauco, aut nulla, ubi patres aliquid boni ex ejusmodi diffidentiis perceperunt; præterquam cum filii bellum aperte patribus intulerunt; ut fecit Selymus primus adversus Bajazetem patrem suum; et tres filii Henrici secundi, regis Angliæ.

Quantum ad prælatos; ab illis etiam, si potentes fuerint et superbi, periculum ingruit. Ut contigit temporibus Anselmi, et Thomæ Becketti, archi-episcoporum Cantuariæ; quorum baculi pastorales cum regis gladio concertarunt; licet res illis fuerit cum regibus animosis et fastuosis, Gulielmo Rufo, Henrico primo, et Henrico secundo. At periculum hujusmodi a prælatis non est magnopere pertimescendum, nisi ubi clerus ab auctoritate et jurisdictione principatus externi pendet; aut etiam ubi ecclesiastici eliguntur a populo; non autem a rege, vel patronis ecclesiarum.

Quantum ad proceres; sunt illi certe cohibendi, et tanquam in justa distantia a solio regali continendi ; verum depressio ipsorum poterit regem fortasse ipsum magis absolutum reddere, sed interim minus tutum, et minus efficacem ad ea, quæ cupit, perficienda. Hoc notavi in historia mea regni Henrici septimi, qui nobiles suos perpetuo deprimebat: unde factum, ut tempora ejus difficultatibus et turbis plena essent. Nobiles enim, etsi in fide et officio versus eum manserint, attamen minime cum eo cooperabantur in negotiis suis; ita ut ipse fere omnia solus sustineret.

Quatenus ad nobiles secundæ classis; parum periculi ab illis manare potest, cum sint corpus dispersum. Poterunt illi quidem nonnunquam grandia loqui, sed non multum nocere. Quinimo fovendi sunt, tanquam qui potentiam nobilitatis superioris optime temperent, ne immodice excrescat: atque rursus, cum populi gubernacula immediate tractent, motus populares optime compescunt.

Quod ad mercatores; sunt illi instar venæ portæ: qui nisi floruerint, potest quidem regnum aliquod artus habere robustos, sed venas vacuas, et habitum corporis.

macrum. Vectigalia et portoria immodica raro regis reditus adaugent. Etenim quod in partibus lucretur, in summa deperdit; commercii quanto diminuto.

Quantum ad plebem ; ab iis raro creatur periculum, nisi habeant ductores potentes et populares; aut si introducas mutationem in religione; vel in consuetudinibus antiquis; vel in gravaminibus tributorum; vel in aliis, quæ victum eorum decurtant.

Quantum denique ad milites; periculosissima res est, si in corpus unum cogantur, vel exercitus, vel præsidiorum; et donativis insuescant. Cujus clarissima cernimus exempla, in janizariis et prætorianis. Verum militum conscriptio, et ad arma tractanda instructio, et in locis diversis, et sub diversis ducibus, et sine donativis ; res sunt utiles, et salubres, et sine periculo.

Principes corporibus cœlestibus similes: quæ tempora felicia, aut infelicia, in fluxu suo producunt; quæque veneratione multa gaudent, requie nulla. Omnia circa reges præcepta duobus illis monitis clauduntur: Memento quod es homo; et, Memento quod es Deus, seu Vice-dei: quorum alterum pertinet ad potestatem eorum coërcendam, alterum ad voluntatem regendam.

XX. DE CONSILIO.

SUMMA, quæ intercedit inter homines, fides est illa consilium impertiendi. Etenim in alio quovis fidei genere, partes tantum vitæ aliis commendamus; terras, bona, liberos, existimationem, et alia negotia particularia; verum iis, quos nobis consiliarios adhibemus, omnia mandamus. Quanto magis, qui partes consiliariorum præstant, ad omnem integritatem et sinceritatem astringuntur. Principes vel prudentissimi, nullo modo in diminutionem auctoritatis accipiant, si consilio virorum selectorum utantur. Quin et Deus ipse consilio non vacat; sed inter nomina magna Filii sui benedicti ponit, ut consiliarius vocetur. Salomonis certe pronunciatum tale: In consilio stabilitas. Res humanæ proculdubio, aut primam, aut secundam agitationem subibunt: si minus consultationum argumentis jactentur, certe fluctibus fortunæ jactabuntur; plenæque evadent inconstantiæ, et mutationum, modo texendæ, modo retexendæ, instar vacillatio

num hominis ebrii. Sane filius Salomonis vim consilii expertus est, quemadmodum pater ejus necessitatem et usum vidit. Etenim regnum Deo dilectum, primo laceratum et fractum est consilio pravo. Cui quidem consilio inustæ sunt, ut nobis sint documento, notæ illæ duæ, per quas consilia prava in perpetuum dignoscantur; una, quod fuerit consilium juvenile quoad personas; altera, quod fuerit violentum quoad subjectum.

Sapientia veterum in parabola adumbravit tam unionem et insolubilem conjunctionem consilii cum regibus, quam prudentem et politicum usum ejusdem per reges adhibendum. Alterum in eo, quod Jovem narrant, Metim (quæ vox consilium significat) in uxorem duxisse; in quo innuunt, consilium imperio sponsæ loco esse. Alterum in eo, quod sequitur: quod hujusmodi commentum est. Tradunt, postquam Metis nupta fuisset Jovi, eam gravidam ex illo factam : Jovem autem non sustinuisse donec pareret, sed eam devorasse; unde ipsum quoque gravidum factum; et Palladem armatam ex capite suo edidisse. Quæ fabula portentosa arcanum imperii involvit : hoc nimirum; ad quem modum reges erga concilium suum sanctius se gerere debeant; primum, ut res deliberandas illis committant; quod est veluti prima conceptio; secundo, cum elaboratæ et efformatæ fuerint, veluti in utero concilii sui, atque maturuerint, et partui vicinæ sint; tum demum non permittant amplius concilio suo ut decretum perficiant, acsi res ex eorum auctoritate penderet; sed negotium ad se retrahant, et palam omnibus faciant, decreta et ordinationes ultimas (quæ, quoniam cum prudentia et potestate exeunt, assimilantur Palladi armata) a se ipsis emanare; neque solum ab auctoritate sua, verum etiam (quo magis existimationem suam evehant) ab ingenio et auctoritate propria provenire.

Dicamus jam de incommodis consilii, et de ipsorum remediis. Incommoda, quæ se produnt, in consilio utendo et adhibendo sunt tria. Primo, quod hæc res negotia minus reddat secreta. Secundo, quod derogare videatur de auctoritate principum, acsi minus ex se penderent. Tertio, quod subsit periculum a consiliis infidelibus, quæ tendant potius in commodum consu

lentis, quam principis ipsius. Ad quæ mala evitanda, doctrina quorundam ex Italis, et practica apud Gallos, temporibus quorundam regum, introduxit concilia interiora, quæ vulgo vocantur cabinetti: remedium sane morbo deterius.

ne

Quantum ad occultationem consiliorum ; non tenentur principes, omnia cum omnibus consiliariis communicare; sed tam personas, quam negotia, cum delectu excerpere possunt. Neque necesse est principi, qui deliberat quid sit agendum, simul detegere quin in animo habeat statuere. Verum caveant principes, propalationis negotiorum suorum ipsi in causa sint. Quatenus vero ad consilia, quos diximus cabinettos, in illos diverbium illud competit: Plenus rimarum sum. Futilis quispiam, qui gloriæ sibi duxerit arcana nosse et retegere; plus nocebit, quam complures, qui bene norunt, officii sui esse eadem reticere. Verum est, intervenire negotia quædam ejus generis, quæ occultationem summam requirunt; qualis non facile ultra notitiam unius aut duorum, præter ipsum regem, excedet: neque improspere cedere solent istiusmodi consilia: nam, præterquam quod secreta sint, procedunt plerunque constanter, et uno quasi spiritu reguntur, absque contentione. Sed tum demum hoc recte cedet, si rex prudens sit, et proprio marte validus; et simul consiliarii illi sint sagaces; et ante omnia finibus, quos sibi proponit rex, fidi. Id quod contigit Henrico septimo Angliæ regi; qui arcana sua majoris momenti duobus tantummodo consiliariis impertiebatur, Mortono et Foxo.

Quantum ad auctoritatem minuendam; fabula remedium monstrat. Imo majestas regum exaltatur potius, quam deprimitur, cum in cathedra consilii sedeant. Neque unquam invenire est principem, auctoritate sua imminutum, per concilium suum; nisi forte ubi obtigerit potentia nimia in uno aliquo consiliario; aut nimis arcta combinatio inter diversos: quæ duo mala cito deprehenduntur et sanantur.

Quantum ad postremum incommodum; consiliarios nimirum, in consilio dando, suæ rei prospecturos, non domini; minime dubium est, Scripturam illam, Non inveniet fidem super terram, intelligi debere de natura