4

2.) De mineris in genere quaerendum, quae ex iis foleant effe depreffiores, et
quae propius ad fuperficiem terrae; et in quali fitu regionum, et in qua gleba naf-
cantur; et quomodo fe habeant ad aquas; et maxime, in quibus cubilibus decum-
bant et jaceant; et quomodo circundentur, aut mifceantur lapide, aut aliquo alio
foffili: denique omnes circumftantiae examinandae, ut per iftas explorari poffit, qua
ratione fucci et fpiritus terrae in condensationem iftam metallicam (quae reliquas
longe fuperat) coëant aut compingantur.

Obfervationes. [4] Dubium minime eft, quin et in vegetabilibus, atque etiam in partibus ani-
malium, fe oftendant corpora complura ligno abietis longe leviora. Nam et la-
nugines nonnullarum plantarum, alae mufcarum, et fpolia ferpentum; atque ar-
tificialia quoque diverfa, ut lineus pannus extinctus (quali utimur ad fomites flam-
marum) et folia rofarum, quae fuperfunt a distillatione, et hujufmodi, fuperant le-
vitate (ut putamus) ligna leviffima.

Manda!um.

[5.] Cohibenda et corrigenda eft illa cogitatio, in quam intellectus humanus propendet, nempe, dura effe maxime denfa. Nam argentum vivum fluit, aurum molle eft et plumbum. Illa vero duriffimis metallis (ferro et aere) funt denfiora et graviora; lapidibus vero adhuc multo magis.

[6.] In tabula multa cadunt praeter opinionem: veluti quod metalla lapidibus tanto graviora; quod vitrum (corpus fcilicet excoctum) cryftallo (corpore conglaciato) gravius; quod terra communis tam parum, ponderofa; quod olea aqua diftillata vitrioli et fulphuris, ad pondus crudorum tam prope accedant; quod tam parum interfit inter pondus aquae et vini; quod olea chemica (quae fubtiliora videri poffint) oleis expreffis ponderofiora; quod os fit dente et cornu tanto gravius; et alia fimiliter haud pauca.

3.) Natura denfi et rari, licet caeteras naturas fere percurrat, neque fecundum
earum normas regatur, videtur folummodo magnum habere confenfum cum gravi
et levi. Ar fufpicamur etiam eam poffe habere confenfum cum tarda et celeri ex-
ceptione et depofitione calidi et frigidi. Fiat igitur experimentum, fi rarius
corpus non admittat et amittat calorem aut frigus celerius, denfius vero tardius.
Idque probetur in auro, plumbo, lapide, ligno, etc. Fiat autem in fimili gradu
caloris, fimili quanto et figura corporis.

Vellicationes de I] MISTVRA Omnis corporum per tabulam et pondera revelari et deprehendi
practica. poteft. Si enim quaeratur quantum aquae fit admiftum vino, vel quantum plumbi
auro, et fic de reliquis; ponderato compofitum, et confule tabulam de pondere
fimplicium; et mediae rationes compofiti, comparatae ad fimplicia, dabunt
quantum mifturae. Arbitror hoc effe pnxa illud Archimedis; fed utcunque ita
res eft.

2.] Confectio auri, aut tranfmutatio metallorum in illud, omnino pro fufpecta
habenda eft. Aurum enim omnium corporum ponderofiffimum et denfiffimum.
Igitur, ut aliud quippiam vertatur in aurum, prorfus condenfatione opus eft. Con-
denfatio autem (praefertim in corporibus valde materiatis, qualia funt metalla)
apud nos homines in fuperficie terrae degentes vix fuperinducitur: pleraeque enim
ignis denfationes pfeudodenfationes funt, fi totum refpicias (ut poltea videbimus)
hoc eft, corpora in partibus aliquibus fuis condenfant, totum minime.

3.] Verum

3.] Verum verfio argenti vivi aut plumbi in argentum (cum argentum fit illis rarius) habenda eft pro fperabili; cum tantum fixationem, et alia quaedam innuat, non denfationem.

4.] Attamen fi argentum vivum, aut plumbum, aut aliud metallum, verti poffet in aurum quatenus ad caeteras auri proprietates, dempto pondere; ut, fcilicet, fierent magis, quam funt, fixa, magis malleabilia, magis fequacia, magis durabilia, et minus expofita rubigini, magis fplendida, etiam flava, et hujufmodi; effet proculdubio res utilis et lucrativa, licet pondus auri non explerent.

[7.] NEQVE auro eft ponderafius quicquam; neque ipfum aurum purum per obfervatio. artem (quatenus adhuc innotuit) redditur fefe ponderofius.

1. PLVMBVM tamen notatum eft et mole et pondere augeri; praefertim fi conda- Hiftoria. tur in cellis fubterraneis, ubi res fitum facile colligunt. Id quod maxime deprehenfum eft in ftatuis lapideis, quarum pedes plumbeis vinculis erant alligati; quae vincula inventa funt intumuiffe, ut portiones illorum ex lapidibus penderent, quafi verrucae. Vtrum vero hoc fuerit auctio plumbi, an pullulatio vitrioli, inquiratur plenius.

Tabula exporrectionis materiae per idem fpatium five dimenfum,
in corporibus iifdem integris et comminutis.

MERCVRIVS in corpo

re, quantus impleat menfuram tabularem ponderat Plumbum in corpore

8. 10.

2. 18.

Santalum rubeum in corpore

I. 05.

In pulvere presso

Lignum quercus in corpore.

Tabula exporrectionis materiae per idem fpatium five dimenfum,
in corporibus crudis et diftillatis.

1. 02.

Den. Gr.

In oleo chemico

SVLP HVR in corpore

Vitriolum in corpore

Vinum in corpore

Acetum in corpore

Den. Gr.

1. 18.

I. 21.

0. 22.

1. I.

(6) Modus verfionis corporis in pulverem, ad apertionem five expanfionem Monitum. corporis multum facit. Alia enim eft ratio pulveris qui fit per fimplicem contufionem, five limaturam; alia ejus qui per fublimationem, ut in mercurio; alia ejus qui per aquas fortes et erofionem (vertendo ea tanquam in rubiginem) ut in croco

martis,

Mandatum.

Obfervationes.

martis, et nonnihil in chalybe praeparato; alia ejus qui per exuftionem, ut cinis, calx. Itaque ifta aequiparari nullo modo debent.

4.) Indigentiffimae funt illae duae tabulae priores. Ea demum foret tabula exacta corporum cum fuis aperturis, quae corporum fingulorum integrorum pondera primo, dein pulverum fuorum crudorum, dein cinerum, calcium, et rubiginum fuarum, dein malagmatum fuorum, dein vitrificationum fuarum (in iis quae vitrificantur) dein diftillationum fuarum, dein diffolutionum fuarum (subtracto pondere aquae, in qua diffolvuntur) nec non aliarum eorundem corporum alterationum, pondera exhiberet: ut hoc modo de corporum aperturis, et arctiffimis naturae integralis nexibus, judicium fieri poffet.

[8.] Pulveres non funt proprie corporum aperturae, qui augmentum fpatii fit non ex dilatatione corporis, fed ex interpofitione aëris; attamen per hoc optime capitur aeftimatio de corporum unione interiore, aut porofitate. Nam quo corpora funt magis unita, eo major intercedit differentia inter pulverem fuum et corpus integrum. Igitur ratio argenti vivi crudi ad fublimatum in pulvere eft quincupla, et amplius. Rationes chalybis et plumbi non afcendunt ad quadruplam. At in corporibus levioribus et porofis, laxior quandoque eft pofitura partium in integris, quam in pulveribus preffis: ut in ligno quercus, gravior eft cinis quam corpus ipfum : etiam in pulveribus ipfis, quo corpus eft gravius, eo preffus pulvis minus habet dimenfum ad non preffum. Nam in levioribus, pulverum partes ita fe fuftentare poffunt (utpote qui aërem intermiftum minus premant et fecent) ut pulvis non preffus triplicem impleat menfuram ad pulverem preffum.

[9.] Diftillata plerumque attenuantur, et pondere decrefcunt; fed hoc facit vinum duplo plus quam acetum.

Commentatio. 1. ATQVE tangibilia per familias jam cenfa funt, tanquam divites et inopes.' Reftat altera claffis, videlicet pneumaticorum. Ea vero pondere non dotantur, per cujus incubitum de exporrectione materiae in ipfis contentae judicium fieri poffit. Opus eft igitur alio quopiam interprete. At primum, fpecies pneumaticorum proponendae funt; deinde comparatio facienda.

Quemadmodum in tangibilibus interiora terrae, ita in pneumaticis aetherea ad tempus feponimus.

Sunt pneumatica apud nos triplicis naturae; inchoata, devincta, pura. Inchoata funt fumi omnigeni, atque ex materiis diverfis. Eorum ordo effe poffit; primo, volatilium, quae expirant ex metallis et ex nonnullis foffilium; quae funt (prout nomen fignificat) potius alata quam pneumatica; quia facile admodum coagulantur vel fublimando, vel cadendo, aut praecipitando. Secundo vaporum; qui expirant ex aqua et aqueis. Tertio, fumorum (nomine generali retento) qui expirant ex corporibus ficcis. Quarto, halituum; qui expirant ex corporibus oleofis. Quinto, aurarum; quae expirant ex corporibus mole aqueis, fpiritu inflammabilibus; qualia funt vina, et liquores exaltati five potus fortes.

Eft et aliud genus fumorum; illi fcilicet in quos flamma definit. li vero non poffunt expirare, nifi ex inflammabilibus, cum flammam fubfequantur. Hos poft fumos, feu fumos fecundos, appellamus. Itaque non poffunt effe poft-vapores, qua aquea non inflammantur; fed poft-fumi (nomine fpeciali) poft halitus, poft-aurae; etiam, ut arbitror, poft-volatilia, in nonnullis.

At

At pneumatica devincta ea funt, quae ipfa folitaria aut foluta non reperiuntur, fed tantum corporibus tangibilibus inclufa; quos fpiritus etiam vulgo vocant. Participant autem et ex aqueo, et ex oleofo, et ex iifdem nutriuntur; quae in pneumaticum verfa, conftituunt corpus veluti ex aëre et flamma; unde utriufque myfteria funt. Accedunt autem fpiritus ifti (fi ad pneumatica foluta fpectes) proxime ad naturam aurarum, quales ex vino aut fale furgunt. Horum fpirituum natura duplex; alia crudorum, alia vivorum. Crudi infunt omni tangibili; vivi animatis tantum, five vegetabilibus five fenfibilibus. At pneumatica pura duo tantum inveniuntur, aër et flamma; licet illa quoque magnas diverfitates fortiantur, et gradus exporrectionis inaequales.

Tabula pneumaticorum, fecundum commentationem fupradi&tam, prout ordine afcendunt ad exporrectionem majorem.

DE exporrectionibus horum, tum ad invicem, tum ad tangibilia collatis, jam videndum. Atque fi natura levis, per afcenfum furfum, poffet liquidare raritatem corporum, quemadmodum natura gravis, per defcenfum deorfum, liquidat eorum denfitatem, res bene poffet fuccedere. Sed multa obfunt. Primo, quod differentiae motuum in iis, quae afpectum fugiunt, non percipiantur immediate per fenfum: deinde, quod non reperiatur in aëre, et fimilibus, tam fortis appetitus petendi fuperiora, quam putatur: denique, fi aër moveretur furfum, tamen cum continuetur plerumque cum alio aëre; motus ille aegre percipi poffet. Nam ficut aqua non ponderat fuper aquam; ita aër non infurgit fubter aërem. Itaque alii modi excogitandi funt.

Atque de exporrectione pneumaticorum ad invicem, quodque ordo et feries raritatis, qualis in tabula ponitur, non leviter fundata fit, offerunt fe quaedam probationes non malae: verum, de certis gradibus hujufmodi exporrectionis, et rurfus de exporrectione pneumatici, comparati ad tangibile, difficilior certe eft inqui

fitio.

Primo igitur fumos omnes, tam fecundos quam primos, aëris raritatem non aequare confentaneum eft; cum illi confpicui fint, aër minime; neque ipfi confpicui maneant paulo poft, cum fe aëri mifcuerint.

Poft-fumos prae-fumis effe tenuiores et rariores, fatis liquet: cum fint flammae (corporis tam fubtilis) cadavera, et folutiones: experimento quoque manifeftiffimum eft, in nocturnis fpectaculis, intra coenacula, quae tot lychnis et facibus collucent, etiam poft plurium horarum moram, fufficere aërem refpirationi, licet tot poft-fumis in eum receptis. Quod fi fuiffent illi fumi prae-fumi (quales funt ex lychnis et facibus extinctis, abfque flamma) nemo, vel ad longe minorem moram, eos fuftinere poffet. VOL. V.

C

Spiritus

Hiftoria.

Spiritus crudos quofcunque in tangibilibus devinctos, etiam aëre denfiores judicamus. Etenim fpiritus vegetabilium, aut animalium mortuorum, aut hujufmodi, cum exhalaverint, manifefto retinent quiddam ex craffo, five tangibili: ut cerni datur in odoribus; qui cum fint fumi parce exeuntes, nec conferti, ut in fumis confpicuis et vaporibus, tamen, fi nacti fuerint aliquid tangibile, praefertim ex mollioribus, applicant fe ad iHud, et plane adhaerent, illudque odore inficiunt ut manifeftum fit, illos cum craffa natura affinitatem aegre dirimere.

1

At fpiritus vivos aëre ipfo aliquanto rariores exiftimamus: tum quia inflammantur nonnihil; tum quia diligenter experti fumus, aërem ad minuendum aut fublevandum pondus nihil conferre. Nam vefica inflata non eft vacua et compreffa levior, cum fit illa tamen repleta aëre; nec fimiliter fpongia, aut vellus lanae, aëre referta, illis ipfis vacuis leviora funt, aëre exclufo. At corpus animale vivum et mortuum gravitate manifefto differunt; licet haud tantum quantum putantur. Quare videtur aër pondus non minuere; fpiritus autem vivus hoc facere. Atque cum pondus denfitates dijudicet, etiam levatio ponderis raritates dijudicare debet.

Supremo ordine collocatur flamma; tum quia illa manifeftiffime petit fuperiora ; tum quia verifimile eft, rationes pneumaticorum minime differre a rationibus fomitum fuorum; ideoque, quemadmodum oleum eft rarius aqua, fimiliter flammam rariorem effe aëre et fpiritu. Etiam videtur flamma corpus tenuius, et mollius, et magis cedens, quam aër. Nam leviffima quaepiam aura, commota juxta flammam lychni, eam reddit tremulam.

2. Quantam vero expanfionem affequatur pneumaticum collatum ad tangibile, licet fit res ardua inventu, tamen curam de ejus inquifitione non abjecimus. Certiffima autem vifa eft nobis fore probatio, fi corporis aliquod tangibile (exporrectione ejus prius capta et menfurata) verti poffet plane in pneumaticum, et deinde pneumatici illius exporrectio itidem notaretur; ut penfitatis utriufque rationibus, de multiplicatione dimenfi evidens demonftratio fieri poffet.

3. Accepimus igitur phialam vitream parvam, quae unciam fortaffe unam capere poffet. In eam fpiritus vini (quia ex liquoribus proxime accedebat ad pneumaticum, cum effet leviffimus) unciam dimidiam infudimus. Deinde veficam accepimus admodum grandem, utpote quae octo pintas vinarias (galonium fcilicet, ut noftrates appellant) capere poffet. Vefica autem erat non vetus; et propterea non ficca et renitens, fed recens et mollis. Ex illa vefica aërem omnem, quoad fieri potuit, expreffimus; ut latera ejus effent quafi contigua et cohaerentia. Veficam infuper per exterius oleo parum oblevimus, et molliter fricavimus: ut porofitas veficae oleo obturaretur, atque etiam, ut inde fieret magis cedens, et tenfibilis. Hanc circa os phialae (ore fcilicet phialae intra os veficae recepto) applicuimus ; eamque filo cerato arcte ligavimus. Tum demum phialam fupra prunas ardentes in foculo collocavimus. Non ita multo poft afcendebat aura fpiritus vini in veficam, eamque paulatim undequaque fortiter admodum inflavit. Quo facto, continuo vitrum ab igne removimus; et in fummitate veficae foramen acu fecimus, ut aura potius expiraret, quam relaberetur in guttas. Deinde veficam a phiala fuftulimus, et per lances, quantum de illa femiuncia fpiritus vini diminutum fuiffet, et in auram verfum, probavimus. Erat autem deperditum non plus (pondere) denariis sex. Adeo ut fex illi denarii in corpore fpiritus vini, qui quadragefimam partem pintae (ut memini) non implebant, in auram verfi, fpatium octo pintarum adaequarent,

Memini