BRVTVS, L DE CLARIS ORATORIBVS.

C. III. f.

Cum inambularem in xyfto, et effem otiofus domi, Marcus ad me Brutus, ut confueverat, cuin T. Pomponio venerat, homines cum inter fe coniuncti, tum mihi ita cari, itaque iucundi, ut eorum adfpectu omnis, quae me angebat de republica, cura confederit. Quos poftquain falutavi, Quid vos, inquam, Brute et Attice, nunc, quid tandem novi?

Nihil fane, inquit Brutus, quod quidem aut tu audire velis, aut ego pro certo dicere audeam.

Tumi Atticus, Eo, inquit, ad te animo venimus, ut de republicà effet filentium, et aliquid audiremus potius ex te, quam te afficeremus ulla moleftia.

Vos vero, inquam, Attice, et praefentem me cura levatis, et abfenti magna folatia dediftis. Nam veftris primum literis recreatus, me ad priftina ftudia revocavi.

Tum ille, Legi, inquit, perlubenter epiftolam, quam ad te Brutus inifit ex Asia, qua mihi vifus es et monere te prudenter, et confolari amiciffime.

Recte, inquam, eft vifus. Nam me iftis fcito literis, ex diuturna perturbatione totius valetudinis tanquam ad adfpiciendam lucem effe revocatum. Atque ut poft Cannenfem illam calamitatem primum Marcelli ad Nolain proelio, populus Romanus fe erexit, pofteaque profperae res deinceps multae confecutae funt: fic poft rerum noftrarum et communium graviffimos cafus, nihil ante epiftolam, Bruti mihi accidit, quod vellem, aut quod aliqua ex parte follicitudines allevaret meas.

Tum

Tum Brutus, Volui id quidem efficere certe, et capio magnum fructum, fi quidem, quod volui, tanta in re confecutus fum. Sed fcire cupio, quae te Attici litterae delectaverint.

Iftae vero, inquam, Brute, non modo delectationem mihi, fed etiam, ut fpero, falutem attulerunt. Salutein? inquit ille. Quodnam tandem genus iftuc tam praeclarum literarum fuit?

An mihi potuit, inquam, effe aut gratior ulla falutatio, aut ad hoc tempus aptior, quam illius libri, quo me hic affatus, quafi iacentem excitavit?

Tum ille, Nempe eum dicis, inquit, quo ifte omnem rerum memoriam breviter, et, ut mihi quidem vifum eft, perdiligenter complexus eft?

fuifle.

Illum ipfum, inquam, dico librum mihi faluti

Tum Atticus, Optatiffimum mihi quidem eft quod dicis: fed quid tandem habuit liber ifte, quod tibi aut novum, aut tanto ufui poffet else?

Ille vero et nova, inquam, mihi quidem multa, et eam utilitatem, quam requirebam, ut, explicatis ordi, nibus temporum, uno in confpectu omnia viderem: quae cum studiofe tractare coepiffem, ipfa mihi tractatio literarum falutaris fuit, admonuicque, Pomponi, ut a te ipfo fumerem aliquid ad me reficiendum, teque remunerandum, fi non pari, at grato tamen munere: quanquam illud Hefiodium laudatur a doctis, quod eadem menfura reddere iubet, qua acceperis, aut etiam cumulatiore, fi poffis. Ego autem voluntatem tibi profecto emetiar: fed rem ipfam nondum pofle videor; idque ut ignofcas, a te peto. Nec enim ex novis (ut agrícolae folent) fructibus eft, unde tibi reddam quod accepi: fic omnis foetus repreffus, exuftusque fiti Beifp.Samnil. 8. Bd. 1.Abth.

flos veteris ubertatis exaruit: nec ex conditis, qui iacent in tenebris, et ad quos omnis nobis aditus, qui paene folis patuit, obstructus eft. Seremus igitur aliquid tanquam in inculto et derelicto folo; quod ita diligenter colemus, ut impendiis etiam augere poffimus largitatem tui muneris: modo item nofter animus efficere poffit, quod ager, qui cum multos annos quievit, uberiores efferre fruges folet.

Tum ille, Ego vero et exfpectabo ea, quae polliceris, neque exigam, nifi tuo commodo; et erunt mihi pergrata, fi folveris.

Mihi quoque, inquit Brutus, et exspectanda funt ea, quae Attico polliceris, etfi fortaffe ego a te huius voluntarius procurator petam, quod ipfe, cui debes, fe incommodo exacturum negat.

At vero, inquam tibi ego, Brute, non folvam, nifi prius a te cavero, amplius eo nomine neminem, cuius petitio fit, petiturum.

Non mehercule, inquit, tibi repromittere iftud quidem aufus fim. Nam hunc, qui negat, video flagitatorem, non illum quidem tibi moleftum, fed affiduum tamen et acrem fore.

Tum Pomponius, Ego vero, inquit, Brutum nihil mentiri puto. Videor enim iam te aufurus effe appellare: quoniam longo intervallo modo primum animadverti paulo te hilariorem. Itaque, quoniam hic, quod mihi deberetur, fe exacturum profeffus eft; quod huic debes, ego a te peto.

Quidnam id? inquam.

Vt fcribas, inquit, aliquid. Iampridem enim conticuerunt tuae literae. Nam ut illos de republica libros edidifti, nihil a te fane poftea accepimus, eisque nosinet ipfi ad veterum annalium memoriam compre

henden

hendendam impulfi atque incenfi fumus. Sed illa cum Nunc vero, inquit, fi es animo vacuo, expone nobis quod quaerimus.

poteris; atque ut poffis rogo.

Quidnam eft id? inquam.

Quod mihi nuper in Tufculano inchoasti de oratoribus, quando effe coepiffent, qui etiam et quales fuiffent. Quem ego fermonem cum ad Brutum tuum, vel noftrum potius, detuliffem, magnopere hic audire fe velle dixit. Itaque hunc elegimus diem, cum te fciremus elle vacuum. Quare, fi tibi eft commodum, ede illa, quae coeperas, et Bruto, et mihi.

Ego vero, inquam, fi potuero, faciam vobis satis.

Poteris, inquit; relaxa modo paulum animum, aut fane, (fi potes) libera.

Nempe igitur hinc tum, Pomponi, ductus eft fermo, quod erat a me mentio facta, caufam Deiotari, fideliffimi atque optimi regis, ornatissime et copiofissime a Bruto me audisse defenfam.

Scio, inquit, ab ifto initio tractum effe fermonem, teque Bruti dolentem vicem, quafi defleville iudicioruun vaftitatem, et fori.

Feci, inquam, iftuc quidem, et faepe facio. Nam mihi, Brute, în te intuenti crebro in mentem venit vereri, ecquodnam curriculum aliquando fit habitura tua et natura admirabilis, et exquifita doctrina, et singularis industria. Cum enim in maximis caufis versatus effes, et cum tibi aetas noftra iam cederet, 'fafcesque fummmitteret, fubito in civitate cum alia cecide runt, tum etiain ea ipfa, de qua difputare ordimur, eloquentia obmutuit,

Tum

Tum ille, Ceterarum rerum caufa, inquit, iftuc et doleo, et dolendum puto: dicendi autem me non tam fructus, et gloria, quam studium ipsum, exercitatioque delectat: quod mihi nulla res eripiet, te praefertim tam ftudiofo. Etenim dicere bene nemo potest, nifi qui prudenter intelligit. Quare qui eloquentiae verae dat operam, dat prudentiae, qua ne maximis quidem in bellis aequo animo carere quisquam potest.

Praeclare, inquam, Brute, dicis, eoque magis ista dicendi laude delector, quod cetera, quae funt quondam habita in civitate pulcherrima, nemo eft tam humilis, qui se non aut posse adipisci, aut adeptum putet: eloquentem neminem video factum esse victoria. Sed quo facilius fermo explicetur, sedentes, fi videtur, agamus.

Cum idem placuiffet illis, tum in pratulo propter Platonis ftatuam confedimus. Hic ego, Laudare igitur eloquentiam, et quanta vis fit eius, expromere, quantamque iis, qui fint eam confecuti, dignitatein afferat, neque propofitum nobis eft hoc loco, neque necellarium. Hoc vero fine ulla dubitatione confirmaverim, five illa arte pariatur aliqua, five exercitatione quadam, five natura; rem unam effe omnium difficillimam. Quibus enim ex quinque rebus conftare dicitur, earum unaquaeque eft ars ipfa magna per fefe. Quare quinque artium concurfus maximarum quantain vim, quantamque difficultatem habeat, exiftimari potest.

Alga