Imágenes de páginas
PDF
EPUB

DESCRIPTIO

GLOBI INTELLECTUALIS.

CAPUT I.

Partitio universalis Humano Doctrinæ in Historiam, Poësin, Philosophiam, secundum triplicem facultatem mentis, Memoriam, Phantasiam, Rationem ; quodque eadem partitio competat etiam in Theologicis: cum idem sit vas (nempe intellectus humanus) licet materia et insinuatio sint diversa.

PARTITIONEM Doctrinæ Humanæ eam deligimus, quæ triplici facultati intellectus respondeat. Tres itaque ejus partes a nobis constituuntur: Historia, Poësis, Philosophia. Historia ad Memoriam refertur: Poësis ad Phantasiam: Philosophia ad Rationem. Per Poësin autem nihil aliud intelligimus hoc loco, quam historiam fictam. Historia proprie individuorum est; quorum impressiones sunt mentis humanæ primi et antiquissimi hospites; suntque instar primæ materiæ scientiarum. In his individuis, atque in hac materia, mens humana assiduo se exercet, interdum ludit. Nam scientia omnis, mentis et exercitatio et opificium; poësis ejusdem lusus censeri possit. In philosophia mens mancipatur rebus ; in poësi solvitur a nexu rerum, et expatiatur, et fingit quæ vult. Hæc vero se ita habere facile quis cernat, qui simpliciter tantummodo et pingui quadam contemplatione intellectualium origines petat. Etenim individuo

rum imagines excipuntur a sensu, et in memoria figun tur. Abeunt autem in memoriam tanquam integræ, eodem quo occurrunt modo. Has rursus retrahit et recolit mens; atque (quod officium ejus proprium est) portiones earum componit et dividit. Habent enim individua singula aliquid inter se commune, atque aliud rursus diversum et multiplex. Ea vero compositio atque divisio vel pro arbitrio mentis fit, vel proac invenitur in rebus. Quod si fiat pro arbitrio mentis, atque transferuntur portiones illæ ad placitum in similitudinem quandam individui, phantasiæ opus est, quæ nulla naturæ aut materiæ lege et necessitate astricta, ea quæ in rerum natura minime conveniunt conjungere, quæ vero nunquam separantur discerpere potest; ita tamen ut intra primas illas ipsas individuorum portiones coërceatur. Nam eorum quæ nulla ex parte se sensui obtulerunt, non est phantasia, ne somnium profecto. Quod si eædem individuorum portiones componantur et dividantur pro ipsa rerum evidentia et prout vere in natura se produnt aut saltem pro captu cujusque se prodere notantur, eæ partes rationis sunt: atque universa hujusmodi dispensatio rationi attribuitur. Ex quo liquido constat, ex tribus hisce fontibus esse tres illas emanationes Historiæ, Poësis, et Philosophiæ; neque alias aut plures esse posse. Nam sub philosophiæ nomine complectimur omnes artes et scientias, et quicquid denique a singularum rerum occursu per mentem in generales notiones collectum et digestum est. Neque alia censemus ad Doctrinam1 partitione, quam illa superiore, opus esse. Informationes enim oraculi et sensus, et re proculdubio et modo insinuandi differunt; sed tamen spiritus humanus unus

1 So in the original. It should be Theologica. See the heading of the chapter, and compare De Aug. ii. 1.-J. S.

atque idem est: perinde ac si diversi liquores, atque per divisa infundibula, tamen in unum atque idem vas recipiantur. Quare et Theologiam ipsam aut ex historia sacra constare asserimus, aut ex præceptis et dogmatibus divinis, tanquam perenni quadam philosophia. Ea vero pars quæ extra hanc divisionem cadere videtur (quæ est prophetia) et ipsa historiæ species est, cum prærogativa divinitatis in qua tempora conjunguntur, ut narratio factum præcedere possit; modus1 autem enuntiandi et vaticiniorum per visiones et dogmatum cœlestium per parabolas participat ex poësi.

CAPUT II.

Partitio Historia in Naturalem et Civilem; Ecclesiastica et Literaria sub Civili comprehensa. Partitio Historia Naturalis in Historiam Generationum, Prætergenerationum, et Artium, ex triplici statu naturæ, liberæ videlicet, aberrantis, et constrictæ.

HISTORIA aut Naturalis est, aut Civilis. In Naturali naturæ res gestæ et facinora memorantur; in Civili, hominum. Elucent proculdubio divina in utrisque, sed magis in humanis, ut etiam propriam in historia speciem constituant, quam Sacram aut Ecclesiasticam appellare consuevimus. Itaque eam Civili attribuimus; at primo de Naturali dicemus. Naturalis Historia rerum singularium non est; non quod perperam a nobis positum sit historiam versari in individuis, quæ loco et tempore circumscribuntur. Nam proprie ita se res habet. Sed cum promiscua sit rerum naturalium similitudo, adeo ut si unum noris omnia noris, superfluum quiddam esset et infinitum de singulis dicere. Itaque sicubi absit illa 1 modum in the original. — J. S.

promiscua similitudo, recipit etiam historia naturalis individua; ea scilicet quorum non est numerus, aut natio quædam. Nam et solis, et lunæ, et terræ, et similium, quæ unicæ sunt in specie sua, rectissime conscribitur historia; nec minus eorum quæ insigniter a specie sua deflectunt, et monstrosa sunt; quandoquidem in illis, descriptio et cognitio ipsius speciei nec sufficit nec competit. Itaque hæc duo individuorum genera historia naturalis non rejicit: ut plurimum autem (quemadmodum dictum est) in speciebus versatur. At partitionem historiæ naturalis moliemur ex vi et conditione ipsius naturæ, quæ in triplici statu posita invenitur, et tanquam regimen subit trinum. Aut enim libera est natura ac sponte fusa atque cursu consueto se explicans, cum scilicet ipsa natura per se nititur, nullatenus impedita aut subacta, ut in cœlis, animalibus, plantis, et universo naturæ apparatu; aut rursus illa a pravitatibus et insolentiis materiæ contumacis et rebellis atque ab impedimentorum violentia de statu suo plane convellitur et detruditur, ut in monstris et heteroclitis naturæ ; aut denique ab arte et ministerio humano constringitur et fingitur et plane transfertur et tanquam novatur, ut in artificialibus. Etenim in artificialibus natura tanquam facta videtur, et conspicitur prorsus nova corporum facies et veluti rerum universitas altera. Itaque tractat historia naturalis aut libertatem naturæ, aut errores, aut vincula. Quod si cuiquam molestum sit Artes dici Naturæ Vincula, cum potius liberatores et vindices censeri debeant, quod naturam in nonnullis suæ intentionis compotem faciant, impedimentis in ordinem redactis; nos vero hujusmodi delicias et pulchra dictu nil moramur; id tantum volumus et intelligimus, naturam per artem, tanquam Proteum, in necessitate poni id agendi quod

absque arte actum non fuisset: sive illud vis vocetur et vincula, sive auxilium et perfectio. Partiemur itaque Historiam Naturalem in Historiam Generationum ; Historiam Prætergenerationum; et Historiam Artium, quam etiam Mechanicam et Experimentalem appellare consuevimus. Libenter autem Historiam Artium ut historiæ naturalis speciem constituimus; quia inveteravit prorsus mos disserendi et opinio, ac si aliud quippiam esset ars a natura, ut artificialia a naturalibus segregari debeant, tanquam toto genere discrepantia: unde et illud mali, quod plerique historiæ naturalis scriptores perfunctos se putant, si historiam animalium aut plantarum aut mineralium confecerint, omissis artium mechanicarum experimentis (quæ longe maximi ad philosophiam momenti sunt); tum etiam illabitur animis hominum subtilius aliud malum; nempe ut ars censeatur solummodo ut additamentum quoddam naturæ; cujus scilicet ea sit vis, ut naturam vel inchoatam peficere vel inclinatam emendare possit, minime vero radicitus transmutare atque in imis concutere; quod plurimum rebus humanis desperationis intulit. At contra illud penitus animis hominum insidere debuerat, artificialia a naturalibus non forma aut essentia, sed efficiente tantum, differre; homini vere in naturam plane nullius rei potestatem esse, præterquam motus: ut corpora șcilicet naturalia aut admoveat, aut amoveat; reliqua naturam intus per se transigere. Itaque ubi datur debita. admotio corporum naturalium aut remotio, omnia potest homo atque ars; ubi non datur, nihil. Rursus autem, modo corporum fiat debita illa admotio aut remotio in ordine ad aliquem effectum, sive hoc per hominem et artem fiat sive naturaliter absque homine, parum refert; neque hoc illo fortius est: veluti si quis ex aspersione

[blocks in formation]
« AnteriorContinuar »